نگاهی به سریال های تلویزیونی ماه رمضان؛

یک پرس معنویت صدا و سیما با نان اضافه!

تصمیم داشتم که نقدی برای سریال‏های ماه مبارک رمضان صدا و سیما بنویسم. به همین جهت و البته به دلیل ارتباط کاری مطالبی هم آماده کرده بودم. اما دیدم که برخی از دوستان عزیز از جمله برادر عزیزم آقا مهدی در مطلبی با عنوان سریال‏های ماه رمضان و یک نکته به این مساله پرداخته‏اند و نیازی به قلم نارسای من نیست.
همچنین امروز به مطلبی برخوردم که بسیار خوب و جامع به زوایای این مساله اشاره کرده است . لذا بدون هیچ دخل و تصرفی اصل مطالب را با ذکر منبع آورده ام تا خوانندگان عزیز نافذ نیز از آن استفاده نمایند.

این اس ام اس به دستتان رسیده؟ " اگه «میوه ممنوعه» بخوری و « شکرانه» به جا نیاری، اون وقت میری تو « اغماء» و بعد میذارنت تو « یه وجب خاک » !"
نه... اینجا را با اینباکس گوشی ام اشتباه نگرفته ام. پشت این اس ام اس فلسفه ای نهفته است که در ادامه قصد دارم روشنش کنم. یعنی باور ندارید اس ام اس ها هم فلسفه دارند؟ این که کسی توانسته اسم سریال های ماه رمضان را این طور کنار هم قرار دهد ،تصادفی نیست بلکه خبر از الگوی نوشته شده و سیاستی می دهد که طی چند سال اخیر سیما برای ساخت مجموعه های تلویزیونی ماه رمضان در نظر گرفته است.
موید اش سوال خبرنگار همشهری جوان از علیرضا برازش، مدیر شبکه اول سیما است. آقای مدیردر جواب این سوال که: " مفاهیم سریال های هر سال چطور مشخص می شود؟ مثلاً می نشینید روی کاغذ می نویسید که امسال سه تا شیطان می خواهیم..." گفته اند: " بالاخره در معاونت سیما تصمیم ها گرفته می شود مثلاً تعیین می شود که امسال یک طنز می خواهیم یا در بیشتر از یک سریال سراغ مسائل معنوی نرویم. این که یک دفعه در هر چهار سریال شیطان داشته باشیم خوب نیست و اگرهر چهار سریال هم محورش روحانی باشد خوب نیست.به هر حال انسجامی وجود دارد."
و خب این جاست که همان فلسفه پشت موید اش سوال خبرنگار همشهری جوان از علیرضا برازش، مدیر شبکه اول سیما است. آقای مدیردر جواب این سوال که: " مفاهیم سریال های هر سال چطور مشخص می شود؟ مثلاً می نشینید روی کاغذ می نویسید که امسال سه تا شیطان می خواهیم..." گفته اند: " بالاخره در معاونت سیما تصمیم ها گرفته می شود مثلاً تعیین می شود که امسال یک طنز می خواهیم یا در بیشتر از یک سریال سراغ مسائل معنوی نرویم. این که یک دفعه در هر چهار سریال شیطان داشته باشیم خوب نیست و اگرهر چهار سریال هم محورش روحانی باشد خوب نیست.به هر حال انسجامی وجود دارد." اس ام اس ما خودش را نشان می دهد. سیما با مفاهیم معنوی و مذهبی مثل یک پرس غذا برخورد می کند. از نظر مدیران سیما همان طور که می شود برای سفره افطار زولبیا و خرما و نمی دانم چه و چه سفارش داد، یک دست سریال معناگرا هم می شود سفارش داد! یک شبکه در باب شیطان و اغواگری هایش سخن به میان می آورد و شبکه دیگر در باب هوس. و اصلاً هم مهم نیست که این حرف و حدیث ها از نگاه و باور سازندگان اثر سرچشمه می گیرد یا نه.

در جای دیگری از آن گفتگو آقای برازش به این اشاره کرده اند که " ما اگر بخواهیم یک تصویر از شیطان ارائه بدهیم، ده ها حدیث و آیه را نگاه می کنیم که مبادا متولیان دین از ما اشکال بگیرند. بالاتر از آن جواب خدا را باید بدهیم. نمی خواهیم از آن مرزهایی که خدا برای تجسم شیطان قرار داده تعدی کنیم." مراجعه به قرآن و احادیث این قضیه را بر ما هم روشن می کند. در کتاب مقدس ما آمده شیطان از طریق تزیین و زیبا جلوه دادن(1)، وسوسه(2)، دعوت(3)،تسویل( فریفتن)(4)، استزلال(لغزاندن)(5)، افتنان(به فتنه انداختن)(6)، اضلال( گمراه کردن)(7)، ایحاء( القا کردن سخن)(8)، وعده دروغ(9) و... انسان را به نافرمانی خدا سوق می دهد. و این‌ها مواردی است که سازندگان سریال « اغماء» هم به آنها توجه کرده اند. و یا مواردی که در قرآن و احادیث درباره حزب شیطان آمده است.آیه ششم سوره فاطر و نیز سخنان امام علی (ع) در نهج البلاغه که می فرماید:" آنان در زندگی به شیطان اعتماد کردند، او را تکیه گاه خویش و ملاک کارشان قرار دادند، او هم آنان را دام خود و وسیله ای برای اضلال دیگران قرار داد و سینه های آنها را لانه خود ساخت. در درون آنها تخم های رذالت و پستی گذاشت و جوجه های آن را در دامن‌شان پرورش داد. با چشم آنها می بیند و با زبان آنها سخن می گوید و به کمک آنها بر مرکب اضلال و گمراهی خود سوار شده است. کارهای زشت و ناپسند را در نظرشان زیبا جلوه داده است. اینان مانند کسی هستند که عملشان شاهد بر این است که با مساعدت شیطان انجام شده و گفتار باطل را او بر زبانشان جاری کرده است. " این‌ها همه خصایصی است که در کاراکترهای اصلی « اغماء»، الیاس و دکتر پژوهان، نیز به چشم می آیند.

با همه این حرف ها مشکل اینجاست که سازندگان سریال هایی چون « اغماء» و هم قطارانش وظیفه سینمای دینی را با مسئولیتی که یک مبلغ مذهبی دارد، یکسان گرفته اند.برای روشن تر شدن موضوع بد نیست نگاهی به تعریف سینمای دینی(معنوی) بیاندازیم.« چندان هم پر بیراه نیست که « اغماء» را با سریال « جواهری در قصر» کره ای ها یکسان بدانیم. تماشاگر مجموعه های تلویزیونی به همان دلیلی رابطه الیاس و دکتر پژوهان را دنبال می کند که درگیری های یانگوم و دشمنانش را پی می گیرد سینمای معنوی سینمایی است که چالش های انسانی را در حوزه روحی، فردی، اجتماعی، با دیدگاهی استعلایی و به زبان زیبایی شناسانه و با ساختار مناسب آن چنان بیان می کند که در ما حسی از تعالی خواهی به وجود می آورد.»(10) و همین حس تعالی خواهی است که تفاوت این گونه سینما را با گونه های دیگر آشکار می کند و جای تاسف است که حتی اگر از زبان زیبایی شناسانه و ساختار مناسب هم چشم پوشی کنیم. سریال های سفارشی سیما فاقد نگاهی متعالی هستند و آن چه که اقبال عمومی را رقم زده است، نه این نگاه، که بهره بردن از همان عوامل کلیشه ای و سرگرم کننده آثار پر مخاطب است. تقابل خیر و شر و یا به عبارتی همان مثل معروف « آدم خوبه و آدم بده» الگویی است که ایده اصلی هزاران فیلم پر مخاطب را شکل داده است. با این وجود چندان هم پر بیراه نیست که « اغماء» را با سریال « جواهری در قصر» کره ای ها یکسان بدانیم. تماشاگر مجموعه های تلویزیونی به همان دلیلی رابطه الیاس و دکتر پژوهان را دنبال می کند که درگیری های یانگوم و دشمنانش را پی می گیرد.
«دین دیدگاهی خاص برای دیدن جهان و هستی به انسان ارائه می دهد. انسانی که دارای این دیدگاه است وقتی فیلم می سازد اثر او سرشار از نگاهی دینی خواهد بود. واقعیت به همین اندازه عریان و زنده است.»(11) و این نکته ای است که اگر مسئولین سیما به آن توجه می کردند دیگر هر سال ماه رمضان در تلاش برای سفارش یک پرس معنویت نبودند!
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1-نحل:24،63/ عنکبوت: 38/ انعام:43/ انفال:48
2- طه:120/ اعراف: 2،200/ ناس: 4،5/ فصلت:36/ یوسف:100
3- ابراهیم:22/ لقمان:21
4- محمد:25
5- بقره:36/ آل عمران:155
6- اعراف:27
7- نساء:60،119/ یس:62/ قصص:15
8- انعام:13،121
9- اسرا:64/ ابراهیم:22
10و11- روزنامه همشهری/ احمد میراحسان

منبع: سایت عدالتخانه